Çağdaş ceza infaz sisteminin temel amacı; hükümlülerin sosyalleşmesini teşvik etmek, yeniden suç işlemelerini engelleyici etkenleri güçlendirmek, üretken, kanunlara ve toplumsal kurallara saygılı ve sorumluluk taşıyan bir yaşam biçimine uyumlarını kolaylaştırmak, böylelikle cezanın genel ve özel önleme etkisinin oluşmasını sağlamak ve toplumu suça karşı korumaktır.
Bunu gerçekleştirmek amacıyla TBMM Genel Kurulunda 14/4/2020 tarihinde kabul edilen Kanunla başta 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, 4675 sayılı İnfaz Hâkimliği Kanunu ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ile 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu olmak üzere toplam 11 farklı kanunda değişiklik yapılmaktadır. Kanun toplam 69 maddeden oluşmaktadır.
- Ceza infaz kurumlarında geçirilmesi gereken süreler yeniden belirlenmektedir.
Koşullu salıverilme oranı kural olarak 2/3’ten yarıya indirilmektedir.
Mükerrirler ve örgütlü suçlar bakımından infaz oranı 3/4’ten 2/3’e indirilmektedir.
Uyuşturucu ticareti ve cinsel istismar suçları ile terör suçlarının 3/4 olan koşullu salıverilme oranları aynen muhafaza edilmektedir. Bu suçların çocuklar tarafından işlenmesi halinde 2/3 olan koşullu salıverilme oranı da korunmaktadır.
Kasten öldürme, yüzün sürekli değişikliğine sebebiyet veren kasten yaralama suçu, özel hayata ve hayatın gizli alanına karşı suçlar ve devlet sırlarına karşı suçlar ile işkence ve eziyet suçları bakımından da herhangi bir indirim yapılmamaktadır.
- Denetimli serbestlik uygulamasındaki mevcut 1 yıllık maktu uygulama aynen muhafaza edilmektedir.
Açık ceza infaz kurumunda bulunup da koşullu salıverilmesine 1 yıl kalan iyi halli hükümlülerin cezalarının denetimli serbestlik altında infaz edilebileceğine ilişkin hüküm aynen muhafaza edilmektedir.
Hükümlü, denetimli serbestlik uygulaması kapsamında yükümlülüklerini yerine getirmez veya denetimli serbestlik müdürlüğüne müracaat etmez ise cezasını açık ceza infaz kurumunda infaz edecektir.
Denetimli serbestlik tedbiri uygulanmaya başlandıktan sonra hükümlü hakkında alt sınırı 1 yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suçtan dolayı kamu davası açılmış ise infaz hâkimi tarafından hükümlünün açık ceza infaz kurumuna gönderilmesine karar verilebilecektir.
- Denetimli serbestlik uygulamasına ilişkin geçici düzenlemeler yapılmaktadır.
Geçici düzenleme uyarınca, özellikle terör suçları, uyuşturucu ticareti suçları, cinsel saldırı ve istismar suçları, kasten öldürme, yüzün sürekli değişikliğine sebebiyet veren kasten yaralama suçu ve kadına karşı şiddet suçları, işkence ve eziyet suçları ile özel hayatın gizliliğine ilişkin suçlar hariç olmak üzere, 30/3/2020 tarihine kadar işlenen suçlarda, 1 yıllık denetimli serbestlik süresi 3 yıla çıkarılmaktadır.
30/3/2020 tarihine kadar işlenen suçlar bakımından, terör suçları, cinsel saldırı ve istismar suçları, kasten öldürme suçları ve özel hayatın gizliliğine ilişkin suçlar hariç olmak üzere;
– Sıfır-altı yaş grubu çocuğu bulunan kadın hükümlüler ile yetmiş yaşını bitirmiş hükümlüler hakkında denetimli serbestlik süresi 4 yıl olarak uygulanacaktır.
– Yine maruz kaldıkları ağır bir hastalık, engellilik veya kocama nedeniyle hayatlarını cezaevinde yalnız idame ettiremeyen altmışbeş yaşını bitirmiş hükümlülerin cezası, Adalet Bakanlığının belirleyeceği Devlet hastanesinden alınacak sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmek koşuluyla, denetimli serbestlik tedbiri altında infaz edilecektir.
30/3/2020 tarihine kadar suç işleyen çocuk hükümlülerin 15 yaşını dolduruncaya kadar cezaevinde kaldığı 1 gün 3 gün; 18 yaşını dolduruncaya kadar kaldığı 1 gün ise 2 gün sayılacaktır.
Covid-19 salgın hastalığının Ülkemizde görülmüş olması sebebiyle, açık ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler ile denetimli serbestlik tedbiri uygulanan hükümlüler, 31/5/2020 tarihine kadar izinli sayılacaktır. Bu süre, gerektiğinde Sağlık Bakanlığının önerisiyle her defasında iki ayı geçmemek üzere Adalet Bakanlığınca 3 kez uzatılabilecektir.
Ayrıca, terör ve örgütlü suçlar hariç olmak üzere, yapılan infaz sistemi değişikliklerine bağlı olarak kapalı ceza infaz kurumlarında bulunan iyi halli bazı hükümlülerden açık ceza infaz kurumuna ayrılmasına bir yıl kalanların açık ceza infaz kurumlarına gönderilebilmesine imkan tanıyan bir düzenleme yapılmaktadır.
- Özel infaz usullerinin kapsamı genişletilmektedir.
Hapis cezalarının hafta sonu, geceleyin veya konutta infazına ilişkin mevcut uygulamanın kapsamı genişletilmektedir. Bu usuldeki 6 aylık sınır, kasıtlı suçlar bakımından 1 yıl 6 aya, ölüme neden olma hariç taksirli suçlar bakımından ise 3 yıla çıkarılmaktadır.
Kadınlar ve yaşlılar için öngörülen konutta infaz usulünün ceza sınırı artırılmaktadır. Çocuklar da bu usule dahil edilmektedir.
Bu kapsamda konutta infazın sınırı;
– Kadın, çocuk ve 65 yaşını bitirmiş erkek hükümlüler için 1 yıl,
– 70 yaşını bitirmiş hükümlüler için 2 yıl,
– 75 yaşını bitirmiş hükümlüler için de 4 yıl,
olarak belirlenmektedir.
Özel infaz usulleri bazı suçlar bakımından uygulanamayacaktır.
5 yıl veya daha az hapis cezasına mahkum olan hasta veya engelli hükümlüler, Adli Tıp Kurumu raporuna bağlı olarak cezalarını konutlarında infaz edebilecektir.
Yeni doğum yapan ve toplam 3 yıl veya daha az süreli hapis cezasına mahkum olan kadın hükümlüler de yine cezalarını konutunda infaz edebilecektir.
Diğer yandan, hamile kadınların cezası bir buçuk yıl ertelenebilecektir.
- Hükümlülerin iyi hallilik değerlendirmesi infazın tüm aşamalarında ve 6 ayda bir yapılacaktır.
Hükümlülerin tutum ve davranışlarının değerlendirilmesine (iyi halin belirlenmesine) ilişkin esaslar yeniden belirlenmekte ve hükümlülerin iyi hal incelemesinin infazın tüm aşamalarında yapılması sağlanmaktadır.
Hükümlüler, ceza infaz kurumlarında bulunduğu tüm aşamalarda, en geç 6 ayda bir değerlendirmeye tabi tutulacaktır.
10 yılın üzerinde olan cezalarla terör ve kasten öldürme gibi önemli suçlardan mahkum olanların; açık ceza infaz kurumuna ayrılmalarına, denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezalarının infazına ve koşullu salıverilmelerine ilişkin değerlendirmeleri, Cumhuriyet savcısının başkanlık edeceği genişletilmiş bir kurul yapacak ve karar verecektir.
Bu kurula, cezaevi izleme kurulu üyesi ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı temsilcileri de katılacaktır.
İyi hâllilikle ilgili yapılan değişiklikler, 1/1/2021 tarihinden itibaren uygulanacaktır.
Açık ceza infaz kurumuna ayrılma koşulları yeniden belirlenmekte ve önemli suçlar bakımından infaz hakiminin onayı getirilmektedir.
- Yapılan diğer düzenlemelerle infaz hizmetleri daha da iyileştirilmektedir.
Zorunlu ve çok ivedi durumlarda, Cumhuriyet başsavcılığının hapis cezasının infazına 6 ay ara verebilmesine ilişkin yetkisi, 1 yıla çıkarılmaktadır.
Ayrıca, hükümlülerin eş veya çocuklarının sürekli hastalık veya malullükleri halinde infaza ara verilebilmesine imkan tanınmaktadır.
Çocuk hükümlülere verilebilecek ödül imkanının kapsamı genişletilmektedir. Bu kapsamda kardeşiyle de görüşmesine imkan tanınmaktadır.
Hükümlülerin hediye kabul etme hakkı genişletilmekte ve ayrıca, çocuk ve altmış beş yaşını tamamlamış hükümlüler ile beraberinde çocuğu bulunan kadın hükümlüler bakımından, belirli zaman dilimi dışında da hediye alabilme imkan sağlanmaktadır.
Açık ceza infaz kurumunda bulunan hükümlülerin 3 günlük mazeret izin hakkı 7 güne çıkarılmaktadır.
Hükümlülerin mazeret iznini kullanabilmesi için ceza infaz kurumlarında iyi halli olarak geçirmesi gereken süre kısaltılmaktadır.
Hükümlülere, hasta olan yakınlarını ziyaret edebilmesi amacıyla verilen mazeret izin hakkı, 1 defadan 2’ye çıkarılmaktadır.
Açık ve kapalı ceza infaz kurumlarındaki hükümlülerin salgın hastalık halinde de kuruma ait telefon ve faks cihazından derhâl yararlandırılmasına imkan tanınmaktadır.
Hükümlünün bakıma muhtaç çocuklarının barındırılmasına ilişkin hükümlerin tutuklular bakımından da uygulanabilmesine imkan tanınmaktadır.
Hükümlülerin kamu kurum ve kuruluşlarının iş alanlarında, geceleyin bu kurum ve kuruluşlar tarafından barındırılmak koşuluyla çalıştırılabilmelerine imkan tanınmaktadır. Bu durum, hükümlünün çalıştığı süre daha erken denetimli serbestliğe ayrılmasını sağlayacaktır.
Hükümlünün, duruşma, sağlık, eğitim ve çalışma gibi nedenlerle geçici olarak cezaevi dışında bulunduğu yerlerde gerçekleştirdiği disipline aykırı eylem ve sözleri nedeniyle de disiplin yaptırımlarının uygulanabilmesine imkan tanınmaktadır.
Hükümlü ve tutukluların cezaevinin güvenlik ve düzenini ihlal eden bazı fiilleri disiplin yaptırımı altına alınmaktadır.
Hükümlülerin kamu kurum ve kuruluşlarına bağlı kütüphanelerden yararlanabilmelerine imkan sağlanmaktadır.
Elektronik cihazla takip edilebilecek şüpheli, sanık ve hükümlülerin rızaları alınmak koşuluyla kendilerine ait cihazlar üzerinden de takip edilebilmelerine imkan sağlanmaktadır.
Kamuya yararlı bir işte ücretsiz çalıştırma yükümlülüğü altında bulunan muhtaç durumdaki hükümlülerin bu yükümlülüğü yerine getirirken mutat vasıta ile yaptıkları yol giderleri ve iaşe giderlerinin çalıştırıldıkları kurum bütçesinden karşılanmasına imkan sağlanmaktadır.
- Cezaların infazı sürecinde verilecek tüm kararların uzmanlaşmış hakimler tarafından verilmesi sağlanmaktadır.
İnfaz hakimliği kurumunun kapasitesi güçlendirilerek uzmanlaşmalarının sağlanması ve infaza ilişkin tüm kararların bu hakimlikler tarafından verilmesi amaçlanmaktadır.
Cumhuriyet savcısının infaza ilişkin verdiği kararlara karşı infaz hakimliğine şikayet başvurusunda bulunulabilmesine imkan tanınmaktadır.
İnfaz Hakimliği Kanununda yapılan değişikliklerle infaz hakimlerine verilen yeni görevlere ilişkin hükümler, 1/9/2020 tarihinden itibaren uygulanmaya başlayacaktır. Bu tarihe kadar ceza mahkemelerinin mevcut görev ve yetkileri aynen devam edecektir.
- Bazı suçlarla daha etkin mücadele edilebilmesi amacıyla cezaları artırılmaktadır.
Bu kapsamda;Yaralama suçunun canavarca his saikiyle (örneğin; kezzap atmak suretiyle) işlenmesi hali nitelikli haller arasına alınmakta ve suçun bu suretle işlenmesi durumunda verilecek azami ceza 18 yıla çıkarılmaktadır.
Suç işlemek amacıyla örgüt kurmak, yönetmek ve üye olmak ile tefecilik suçlarının cezaları artırılmaktadır.
- Diğer kanunlarda yapılan düzenlemelerle bazı sorunlar giderilmektedir.
Yurtdışına çıkış yasağı gibi adli kontrole ilişkin bazı tedbirlerin takibine ilişkin şekli görevler, denetimli serbestlik müdürlüğünün görevleri arasından çıkarılmaktadır.
Kaçakçılık suçlarında malın değerinin azlığı indirim nedeni olarak kabul edilmekte ve kovuşturma evresi için de etkin pişmanlık imkanı getirilmektedir.
Kaçakçılık suçlarında malın değerinin hafif veya pek hafif olması halinde cezadan oransal bir indirim yapılması öngörülmektedir.
Ayrıca, kovuşturma evresi için de etkin pişmanlık getirilerek kaçakçılık konusu malın değerinin iki katı parayı Devlet Hazinesine ödediği takdirde cezada belli bir oranda indirim yapılması sağlanmaktadır.
5607 sayılı Kanunda yapılması öngörülen düzenlemeler nedeniyle lehe değerlendirme yapılacağından bozma kararı verilmesiyle ilgili uygulanacak usul belirlenmektedir.