Arabuluculuk müessesesi, Kıta Avrupası Hukuk Sistemi’ni benimseyen birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de “alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri” arasında sayılmaktadır. Nitekim 6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu (HUAK) md. 2/b’de de arabuluculuk, “Sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyarî olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemi” şeklinde ifade edilmiştir.
Yukarıda yer verilen genel kabule rağmen, ülkemizde yargılama faaliyetlerinin uzun sürmesinin özellikle iş ve ticaret hukuku kaynaklı uyuşmazlıklarda doğurduğu olumsuz etkilerin önüne geçebilmek, mahkemelerin iş yükünü makul bir seviyeye indirgemek ve yargılama giderlerini mümkün olduğunca azaltabilmek amacıyla bazı dava türlerinde arabuluculuğun dava şartı olması yoluna gidilmiştir.
Buna göre, 01.01.2018 tarihinden itibaren İş Kanunu’na; 01.01.2019 tarihinden itibaren de Ticaret Kanunu’na getirilmiş olan düzenlemelerle, “işçi alacakları ve tazminatları ile işe iade davaları” ve “Türk Ticaret Kanunu’nun 4.maddesinde ve diğer kanunlarda belirtilmiş olan ve konusu bir miktar paranın ödenmesini gerektiren tüm davalar” için dava açılmadan önce arabuluculuğa başvuru zorunluluğu getirilmiştir.
- İlgili konularda arabuluculuk şartı yerine getirilmeden dava açılması halinde ne olacaktır?
Arabuluculuğun dava şartı olarak belirlendiği davalarda, arabuluculuğa başvurulmadan açılan davalar, dava şartı yokluğu nedeniyle usulden reddedilecektir. Ancak arabuluculuk yoluna gidilmiş olup buna ilişkin son tutanağın dava dosyasına eklenmediği hallerde, hakim eksik belgenin tamamlanması için bir haftalık kesin süre verecektir.
- Arabuluculuk başvurusu nasıl yapılacaktır?
Davacı taraf, zorunlu arabuluculuk kapsamına giren davasının görülmesinde yetkili olan mahkemenin arabuluculuk bürosuna başvuru yaparak taleplerini içeren bir form doldurmalıdır. Başvurunun ardından tarafların arabulucu belirlememesi halinde Arabuluculuk Daire Başkanlığı, sicile kayıtlı arabuluculardan birini görevlendirir.
- Arabulucunun belirlenmesinden sonraki süreç nasıl işleyecektir?
Arabulucu her türlü iletişim vasıtasıyla taraflara ulaşarak konuyu öğrenecek ve ilk oturum gününü ve yerini belirleyip tarafları davet edecektir. Arabuluculuk faaliyetlerinin kural olarak iş davalarında üç hafta içerisinde, ticari davalarda ise altı hafta içerisinde sonuçlandırılması gerekmektedir. Ancak arabulucu zorunlu gördüğü hallerde bu süreyi iş davalarında bir, ticari davalarda ise iki hafta uzatabilir.
Bu süreçte gerçekleşen toplantılar dahilinde arabulucu, tarafların karşılıklı olarak menfaatlerini ortaya koymak amacıyla iletişim kurmalarını ve kendi çözüm önerilerini sunmalarını sağlamaya çalışacaktır.
Tarafların ihtiyaç duyduğu hallerde arabulucu da kendi çözüm önerilerini sunabilecektir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus, arabulucunun hakim gibi uyuşmazlığı çözme veya hüküm verme gibi yetkileri haiz olmadığıdır. Dolayısıyla arabulucu, yalnızca tarafların taleplerini ve eğer varsa anlaşmış oldukları hususları içeren bir tutanak hazırlayacaktır.
- Arabuluculuk ücreti ne şekilde ödenmektedir?
Tarafların arabulucu huzurunda anlaşmaları halinde, arabuluculuk ücreti, Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesinin İkinci Kısmına göre aksi kararlaştırılmadıkça taraflarca eşit şekilde karşılanır. Tarafların arabulucu huzurunda anlaşamaması halinde ise, arabuluculuk görüşmelerinin ilk iki saatlik bölümü Hazineden, iki saati aşan kısmı ise aksi kararlaştırılmadıkça taraflarca eşit şekilde, Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesinin Birinci Kısmına göre karşılanır.
Hazineden karşılanan ve taraflarca ödenen arabuluculuk ücreti, yargılama giderlerinden sayılır. Geçerli bir mazeret göstermeksizin arabuluculuk görüşmelerine katılmayan taraf son tutanakta belirtilir ve davada lehine karar verilmiş olsa bile, yargılama giderinin tamamını ödemeye mahkum edilir.
- Arabuluculuk görüşmelerine kimler katılabilir?
Arabuluculuk görüşmelerine taraflar, vekaletteki yetki ya da özel yetki ile belirlenen taraf avukatları, şirket tarafı için şirketçe verilen özel yetki ile sigortalı herhangi bir şirket çalışanı, uzman kişiler ve tarafların ortak anlaşmaları ile başkaca 3.kişiler katılabilir.
- Tarafların anlaşamaması halinde ne yapılır, arabuluculuğun sürelere etkisi nedir?
Başvurucu tarafın arabuluculuk bürosuna başvurduğu tarihten son tutanağın düzenlendiği tarihe kadar zaman aşımı ve hak düşürücü süreler işlemez. Arabuluculuk faaliyetlerinin ardından düzenlenen son tutanakla beraber davacı, davasının tabi olduğu zaman aşımı süresi içerisinde davasını açmalıdır.
- Tarafların anlaşması halinde ne yapılmalıdır?
Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliği’nin 21.maddesi uyarınca taraflar, arabuluculuk faaliyeti sonunda üzerinde anlaştıkları hususlar hakkında dava açamayacaktır. Yine aynı madde belirtildiği üzere, anlaşma sağlandığı takdirde düzenelenen anlaşma belgesi, taraflar ve arabulucu tarafından imzalanmaktadır.
Taraflar bu belgenin mahkeme ilamı niteliğini kazanması için, yetkili sulh hukuk mahkemesinden icra edilebilirliğe ilişkin şerh verilmesini talep edebilirler. Ancak söz konusu anlaşmada taraf vekillerinin de imzası olması halinde anlaşma belgesi, icra edilebilirlik şerhi aranmaksızın ilam niteliğinde kabul edilmektedir.
